Iengtin takin am âw ka hei ṭan ding! Ngaituona le suongtuona a chun hlimthla angin an hung inlang zung zunga, an liem nawk el si! Um zing unla, châm zing ro ka ti hlak chun thuneina ka nei bawk si nawh! Ngaituona le suongtuona ram inthûktak sûnga pindan siem pek a khumṭhat zing ka nuom.
Thuhriltu’n thil iengkim hi hunbi neia siem anni a lo ti ang hrimin mihriem khawm insieng hun, pieng hun, lawm hun, lungngai hun le thi hun hai chu hril ngai loin an hung inhersuoka, an liem nawk hlak. Naupang, lungril thienghlim tak put a khawvela mani nu le pa hai chu a hrat tak dinga ngai lai hun, ruol hai le a sûr a sa hnuoia kan tuolchâi lai hun hai kha an lo va hlu ngei de âw! Khâng hun hai kha theinghil inlau um ka tih. Ngaituona rama an hlimthla hai hung suklanga an hung lêng châng, um zing unla, châm zing ro ka ti hlak. Kum upa rak loin ka naupang lai hun hei ti ve bawk ka ti iê.
Bufâk inlâwm:
Khuo a sawt rum rum chu ti. Mitthla ah ruolhlui hai an hung inlang zung zung el. Naupang sikul chawl hun inrinni kha chu a va zuk hlu thei de aw! Zîng bufâk khawp a inthawk ruol hai le inpâwl khawmin kil le kap kan hrût a. Voikhat sûn phingṭam huna mani fak ding seng bu le hme ina mi va dawmin hmun khata kan fâk khawm hlak. |umkhat chu ka ruolpa pakhat hin saisuo ṭawl changal a suong, sen deu ṭak hi sai sâ ani tiin a hung dawma. A ṭawl ta châwk chu, inuoi deu tânin ka se a, inti sai sâ hme deuin ka um. Kum iemanizât hnungin sai sâ an nawh ti ka hriet dawk chau.
Bufâk inlâwm kha a lo ṭha ngei! Naupang laia inthawk tiktlaina dâm, ruol ta dinga inphalna le inhmangaina hai dam a lo siemin ami lo inchuktir zing an nawm! Inlaichinna le inunauna ṭha siemna (relationship building) hun le hmun a lo nih. Bible a Kohran hmasa, Thilthawhai zieka ei hmu hai kukha an lo fâkin an lo dâwn tlânga, an thil nei hai an lo insem hlak.
Tuiṭhapuia Insil:
Tuiṭhapui vadung hi len rak naw sienkhawm a tui a hrata, mitamtak an changsuol rawp hlak. Naupang khâta zun hnel chu nu le pa tamtakin an lâwm nawh. Ruol hai le sikul chawllai tuiṭhapuia sûnni intâwi kha chu ko kîr thei chang sien nuom um ka tih hlak. Nu le pa hai mandawk le vuok inlau leia kekawrte bunhul hmâ khata in inlawi ngam lo hun kha âw! Pang puothat le mit sen riêma in inlawi kha chu hawphur a um hlak iê. Sam nal ding sahriek chawi pawl leh. Tuiṭhapuia ruol hai le hun hmang kukha a lo va hlu de! Kekorte bunhul dâm kha chu a rinumin phîng a sip nuom hle. Sel/sek inchukna hmun a lo nih ka tih. Tui thiemlo hai hlaka tui an hei baw nawka, an tla le tui vawihni vawithum vel an hap awk pha ruol hai bawkin an keidawk nawk a. Hriet naw kar tui an lo thiem ve nawk el hlak.
Lekhachai Chai:
Kum lailung exam zo sikul chawl a kan hun hmang rawnna tak pakhat chu tlanga lekhachai chai ani. Ruol hai le thei tawpin lekhachai ei hang siema, a hawnin tlanga ei chaia ei hang in cut (sât/ât) nawk nawk hun hai dâm kha a lo va hluin a lo van hawi ngei de! A lungsen hlak um ngai lo. Lekhachai cut a um hai hlak hmun hla tak taka an tla thla a, chu lam ding chun a naupang,a dâwng deu hai tir kan ni hlak. Thuwai takin kan va lâk el a.
Naupang hun awl khawralna le inpawlkhawmna nisi in mihriemin ei pawimaw em em nundan mawi le ṭha (ethical values) inchukna hmun ṭhatak a lo ni zing an nawm ie! Upa lem hai inzana le thuawi inchukna hmun ṭhatak a lo nih.
Tawlailir intawl:
Kekawr mawng inṭiet raka unau, ruolṭha hai le tawlailier intawl hun kha a lo va hlu de! Muolhlum tlâng, a sîp a inthawk inṭanin zâwl chen tu’m an lier sei thei tak inel hai dâm kha. A ṭhen lampui kâwi na lai tawlailir hemhnenaw lei a mi inchunga tlan thla pawl leh. Khâng hun hai kha theinghil inlau um ka tih. Tawlailir kan hei siema, mi dang ta neka hrat le ṭha lem dinga siem kha kan tum tlat hlak. A ke ding kan hei tuk a, an lier hratna dingin a hnungtieng kê chu a hmatieng kê nekin kan suk lien a. A kal ding siem in anṭam têl kan hei nâl ngei a, a khang kan inbûk nawk a. A tawp taka chun a hêm na ding, sir a hêm inhoi dan ding takin kan inbûk hlak. Khâng thil hai khan, mihriem thil thiemna/them thiemna (creativity) nasa takin a lo sukṭha zing an nawm.
Hun fe peiin mihriem khawsakna hai a hung danglam pei a. Naupang nuom zawng le inhawi ti zawng khawm a danglam tah. Pi le pu hai khan Zawlbûka thilṭha tamtak an lo inchuk dawka, kei ve bawk hih, ruol le pai hai le kan tuolchâina hun le hmuna thiltamtak kan chûk ve kha a lo ni an nawm ie! Khawvel thiemna (technology) hmang le inhnel puiin tulai naupang hai chun an hun âwl an hmang tah. Gadgets, internet, online games hai an nei lem chun tu dang an ngai ta lêm ie. Siemtu buotsai piengpui hrietna, varna le themthiemna hmanga a sûr a sa hnuoia ruolhai le naupanglai nun lo hmangtu zuk ni chu hamṭha ka van ti thar deh! A sie a ṭhâ tamtak ka lo tawnhriet hai kha an va hlu ta de! Taksa ser hai khom ruolhai laka thupna châng kan la hriet naw ie. Adam le Evi mitvar hmaa an inbeldan a inbelin, inang rawnga ruo sur hnuoia saisêr pêt a kan tuolchaini hai kha ngai an va um de âw! Selna, thuawina, thil thiemna, upa inzanâ, tikphalna, le thil dang tamtak naupang huna ka lo tawnhriet hâi, in lo va hlu de! Ka tâwna pâr ang vul zing ro.
Jerry Lalringlien Amaw
UTC Quarters, Bengaluru
